Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (dalej mpzp) jest aktem prawa miejscowego. Sporządzany jest w celu ustalenia przeznaczenia terenów, w tym dla inwestycji celu publicznego, oraz określenia sposobów ich zagospodarowania i zabudowy. Może obejmować obszar całej gminy lub jej fragment. Mpzp nie sporządza się obowiązkowo, z wyjątkiem terenów, dla których wymagają tego przepisy odrębne np. cmentarz, obszary handlu o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m2, obszary dla których przeprowadza się procedurę zmiany przeznaczenia gruntów leśnych (rolnych) na cele nieleśne (nierolne), na obszarach dla których projektuje się inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponad lokalnym, obszaru parku kulturowego, obszarów wymagających przeprowadzenia scalenia i podziałów.
Mpzp sporządza się w kilku etapowej procedurze, w której po podjęciu uchwały o przystąpieniu do sporządzania mpzp następuje etap składania wniosków przez osoby zainteresowane. Po opracowaniu projektu mpzp i uzgodnieniu/zaopiniowaniu przez organy i instytucje (m. in. konserwator zabytków, regionalny dyrektor ochrony środowiska, gminy sąsiednie, starosta powiatu, organy wojskowe i bezpieczeństwa państwa, operatorzy systemów przesyłowych, inspektor sanitarnego) projekt mpzp wykładany jest do publicznego wglądu. Na tym etapie, w wyznaczonym terminie można składać uwagi do wyłożonego projektu mpzp. W trakcie wyłożenia do publicznego wglądu odbywa się dyskusja publiczna.
Zgodnie z art. 36 ust. 4 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2022 r., poz. 503 ze zm.) jeżeli w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą wartość nieruchomości wzrosła, a właściciel lub użytkownik wieczysty zbywa tę nieruchomość, wójt, burmistrz albo prezydent miasta pobiera jednorazową opłatę ustaloną w tym planie, określoną w stosunku procentowym do wzrostu wartości nieruchomości. Opłata ta jest dochodem własnym gminy. Wysokość opłaty nie może być wyższa niż 30% wzrostu wartości nieruchomości.
Notariusz jest zobowiązany przekazać umowę zbycia nieruchomości do urzędu gminy. Na tej podstawie z urzędu wszczyna się postępowanie administracyjne. W celu ustalenia, czy nastąpił wzrost wartości nieruchomości rzeczoznawca majątkowy sporządza się operat szacunkowy, który jest podstawą do ustalenia wysokości opłaty planistycznej.